Առաջադրանքներ (տանը)
4) C տանենք բարձրություն, CD ուղղահայաց է AB, <CDA=CDB=900։Քանի որ ABC եռանկյունը հավասարասրուն է, CD-ն բարձրություն է միջնագիծ և կիսորդ։ Ուրեմն <ACD=<DCB=450 և AD=DB=7սմ => CD=7սմ :
5) Եռանկյուն BDC-ում <DBC=300, <C=600, <BDC=900: <A=300 և ուղղանկյուն եռանկյան 300 -ի դիմացի էջը հավասար է ներքնաձիգի կեսին => BD=4սմ։
6) BD ուղղահայաց է a, AB ներքնաձիգը 21սմ է։ <A=300 և ուղղանկյուն եռանկյան 300 -ի դիմացի էջը հավասար է ներքնաձիգի կեսին => BD=10, 5սմ։
Սողուններ ողնաշարավոր, հիմնականում՝ ցամաքային կենդանիների դաս, որի մեջ են մտնում մողեսները, օձերը, կոկորդիլոսները, կրիաները։ Ի տարբերություն երկկենցաղների՝ սողուններն առաջին իսկական ցամաքային ողնաշարավորներն են, սակայն նրանց մի մասը հարմարվել է ջրային կենսակերպին կոկորդիլոսներ, կրիաներ։
Սողունների մարմինը կազմված է գլխից, պարանոցից, իրանից և պոչից։ Մարմինը պատված է եղջերային թեփուկներով։ Մողեսն ամառվա ընթացքում մաշկափոխվում է 4-5 անգամ։ Բացառությամբ օձերի և անոտ մողեսների, որոնք մաշկափոխվում են ամբողջությամբ։ Սողուններն ունեն մարմնի կողքերին տեղավորված երկու զույգ հնգամատ վերջույթներ, որոնք վերջանում են եղջերայի սուր ճանկերով։ Գլխի վրա գտնվում է բերանը։ Լեզուն բարակ է և ծառայում է որպես շոշափելիքի օրգան։ Բերանից վեր տեղավորված են զույգ քթանցքերը և աչքերը։ Մողեսներն ունեն կոպեր, այդ թվում նաև կիսաթափանցիկ թարթող թաղանթ՝ երրորդ կոպ։ Աչքերի հետևում տեղավորված է թմբկաթաղանթը։ Սողուններն ունեն կարճ, շարժում պարանոց, իսկ իրանը սահուն կերպով անցնում է պոչային հատվածի։
Ի տարբերություն երկկենցաղների, սողունների բազմացումը և զարգացումը կապված չէ ջրային միջավայրի հետ։ Սողունների բեղմնավորումը ներքին է։ Արուները սերմնաբջիջներ պարունակող սերմնահեղուկը տեղափոխվում է կոյանոցի մեջ։ Սերմնաբջիջները բարձրանում են ձվատարով և թափանցում ձվաբջջի մեջ. տեղի է ունենում բեղմնավորում։ Բեղմնավորումից հետո զարգանում են ձվերը։ Սողունների ձուն խոշոր է, ծածկված է ամուր թաղանթով, հարուստ է սննդանյութերով։ Սողունները ձվադրում են տաք տեղերում՝ նեխած աղբակույտերի կամ ավազի մեջ։ Սաղմը զարգանում է ձվում եղած սննդանյութերի հաշվին։ Ձվերից դուրս են գալիս լիարժեք ձևավորված օրգանիզմներ։ Որոշ սողուններ ձվակենդանածին են՝ ձվերը մնում են ձվատարում մինչև զարգացման ավարտը, և ձագերը ձվերից դուրս են գալիս անմիջապես ձվադրման պահին։ Կան նաև կուսածին (ձուն զարգանում է առանց բեղմնավորման) և կենդանածին ձևեր (իժ)։ Հայաստանում տարածված է ժայռային մողեսների կուսածին 4 տեսակ։
1.Առանձնացրո’ւ պատմվածքի ամենից հուզիչ հատվածը եւ մակնաբանի’ր։
” Խաբել ենք, խաբե՜լ,- ասաց տղան ու հանկարծ կոպիտ բռնեց աղջկա ձեռքը:- Երեխեք, եկեք Մարգոյին փակենք խորդանոցում, քանի դեռ ուսուցչուհին չի եկել:
” Չէ,- ասաց Մարգոն՝ ընկրկելով:
Նրանք հարձակվեցին աղջկա վրա, բռեցին ու սկսեցին քաշքշել ու հրել: Մարգոն դիմադրում էր, հետո աղաչում էր, հետո լաց էր լինում, բայց նրան քարշ տվեցին հետ՝ թունել, ու հետ՝ դեպի ամենահեռու սենյակը, ու հետո խորդանոց, ու հետո շրխկացրեցին ու կողպեցին դուռը: Ապա, խորդանոցի դիմաց կանգնած, նայում էին, թե ինչպես է դուռը ցնցվում. Մարգոն բռունցքներով հարվածում էր դռանն ու ամբողջ մարմնով վրան էր նետվում: Լսվում էին աղջկա խուլ ճիչերը: Իսկ հետո նրանք ժպտալով շրջվեցին ու վերադարձան լուսամուտների մոտ՝ ճիշտ այն ժամանակ, երբ եկավ ուսուցչուհին:
Իմ համար այս ամենից հուզիչ հատվածն էր, քանի որ նրանք շատ վատ էին վարվում Մարգոյի հետ և մի մարդ չկար, որ չասեր մի արեք և երեխաները խիղճ չունեին և նորից շարունակում էին քաշքշել։
2. Ինչո°ւ է պատմվածքը վերնագրված «Ամբողջ ամառը մեկ օրում,,։ Այլ կերպ ինչպե°ս կվերնագրեիր։
Պատմվածքը վերնագրված է «Ամբողջ ամառը մեկ օրում,, , քանի որ նրանք յոթ տարի ապրում էին արևին սպասելով և մի տարի եկավ արևը բերեց ուրախություն և երջանկություն։ Ես պատմվածքը կվերանգրեի « Արևի սպասումով ապրողները ,,։
3. Առանձնացրո’ւ պատմվածքի հերոսներին եւ բնութագրի’ր։
Մարգոն փխրուն, զուսպ, բարի և ստեղծագործ։ Ուիլիամ չարագործ, չարատենչ և դատարկամիտ։
Արևը չլինելու փոխաբերական իմաստը այն էր, որ կար տխրություն, դժբախտություն և մռայլություն։
Մարգոն բարի, խելացի, փխրուն և զուսպ աղջիկ էր։
Պատմվածքի աասելիքը այն էր, որ պետք է լինել համբերատար, գնահատել թե ինչ դու ունես։
Ответьте на вопросы.
1. Почему самые страшные засухи ничего не могли поделать с Родником? Раз в несколько лет Дождь обязательно навещал Родник и пополнял его. 2. Как Родник служил людям? Запасы воды у них давно кончились, и если бы не Родник, им пришлось бы умереть в этой пустыне. Родник видел, как плакали от радости женщины, когда поили своих измученных детей, как улыбались суровые мужчины, доверху наполняя походные фляги родниковой водой. 3. Как относились люди к Роднику? За это Родник был готов простить им то, что кое-кто из них швырял в него камни или плевал, перегнувшись через край колодца. 4. Для чего люди поставили баки? Нашлись и те, кто не захотел уходить от него, они стали строить дома рядом с Родником. А потом люди придумали собирать дождевую воду в огромные железные баки. Теперь дождь только наполовину пополнял его подземные запасы. 5. К чему это привело? Но люди продолжали ставить новые баки, и каждый следующий дождь дарил Роднику всё меньше и меньше воды. Родник начал засыхать и наконец совсем высох.
Տրանսպորտի դերը վերջիններս արդեն իրականացնում էին բեռնափոխադրումներ կամ կարճատև ուղևորափոխադրումների համար։ Տրանսպորտի միջոցով պարզապես իրականացվում է արտադրության ճյուղերի ու ձեռնարկությունների միջև հումքի փոխադրումը, ինչպես նաև պատրաստի արտադրանքը սպառողին հասցնելը:
Բեռնաշրջանառությունը դա տրանսպորտով փոխադրվող բեռների քանակն է որոշ ժամանակում: Ուղևորաշրջանառություն ավտոմոբիլով փոխադրված ուղևորների թվաքանակն է։
Ավտոմեքենաներ, ավտոբուսներ, բեռնատարներ։ Դրանք կարևոր են, որովհետև միայն այս տեսակներ կարող են օգտագործվել Հայաստանում։
Աշխարհում տարբեր մարդիկ կան, բայց բոլորի կյանքում էլ լինում են դժվարություններ։ Ամեն մարդ իր դժվարությունները հաղթահարում է յուրովի։ Այն մարդիկ, որոնք չեն ուզում տեսնել իրական աշխարհը, նրանք ապրում են պատրանքներով։ Նրանք ապրում են հույսով ու սպասելիքով, որ շուտով իրենց կյանքում մի բանը դեպի լավը կփոխվի։ Մարդիկ, որոնք ներկա պահին գտնվում են ոչ երանելի իրավիճակում, այդքան էլ չեն ընկճվում, որովհետև հավատում են, որ այդ իրավիճակը ժամանակավոր է և շուտով կգան երանելի օրերը։ Կյանքը ցույց է տալիս, որ այդ մարդիկ ավելի թեթև են տանում կյանքի դժվարությունները։
§39. Մթնոլորտային ճնշում:
§40. Մթնոլորտային ճնշման չափումը: Տորիչելիի փորձ:
§41. Ծանրաչափ: Անհեղուկ ծանրաչափ:
Քննարկվող հարցեր՝
1.Ինչպես կարելի է ապացուցել օդի առկայությունը մեր շրջապատում:
Մեր շրջապատում կան մարմիներ, որոնք ասնտեսանելի են։ Դրանց գոյության մասին դատում ենք՝ ելնելով մեր ամենօրյա փորձից։ Օրինակ՝ եթե արագ սլացող ավտոմեքենայի պատուհանից դուրս հանենք ձեռքը, ապա կզգանք ավտոմեքենայի շարժմանը հակառավ ուղղված ազդեցություն, որը հետ է հրում ձեռքը։ Դա շրջապատի օդի ազդեցությունն է ձեռքի վրա։ Մենք շրջապատված ենք օդով և ապրում ենք՝շնչելով այն։ 19-րդ դարում օդում հայտնաբերեցին նաև ածխածնի երկօքսիդ, իներտ գազեր, մեթանի, ծծմբային գազի, ածխածնի մոնօքսիդի, օզոնի, ջրածնի, ամոնիակի և ազոտի այլ միացությունների հետքեր: Մթնոլորտը գազերի մեխանիկական խառնուրդ է, որը հիմնականում բաղկացած է (78%) ազոտից և թթվածնի (21%):
2.Ինչ է մթնոլորտը:
Մթնոլորտը, որով պայմանավորված է կյանքի գոյությունը Երկրի վրա, մի քանի գազերի՝ ազոտի (78%), թթվածնի (21%), արգոնի (0,93%), ածխաթթվական գազի (0,03%) խառնուրդ է: Այն աննշան քանակով պարունակում է նաև իներտ գազեր՝ նեոն, հելիում, մեթան, կրիպտոն և այլն: Գազերից բացի, մթնոլորտում միշտ առկա են նաև ջրային գոլորշիներ, փոշու և ծխի մասնիկներ, սառույցի բյուրեղիկներ:
3.Ինչ գազերից է հիմնականում բաղկացած մթնոլորտը:
Մթնոլորտը բաղկացած է ազոտից, թթվածնից, արգոնից և ածխաթթվական գազից։
4.Ինչու մթնոլորտի մասնիկները չեն հեռանում Երկրից դեպի տիեզերք:
Որովհետև Երկիրը ձգում է, մթնոլորտի մասնիկները։
5.Ինչու մթնոլորտի մասնիկները չեն կուտակվում Երկրի մակերևույթին:
Եթե Արեգակը չջերմացներ մթնոլորտը, ապա վերջինս մասնիկները, Երկրի ձգողության ազդեցությամբ, ի վերջո կհավաքվեին Երկրի մակերևույթին։
6.Ինչու է օդը ճնշում գործադրում մարմինների վրա:
Ձգվելով Երկրից՝ օդը ճնշում է գործադրում շրջապատի մարմիների վրա։ Մարմիների վրա մթնոլորտի գործադրած ճնշումն անվանում են մթնոլորտային ճնշում։
7.Ինչն են անվանում մթնոլորտային ճնշում:
Երկրագնդի մթնոլորտի կողմից նրանում գտնվող մարմինների վրա գործադրվող ճնշումը կոչվում է մթնոլորտային ճնշում։
8.Ինչու է ջուրը խողովակում բարձրանում մխոցի հետևից:
Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ մխոցի ազատած ծավալը մթնոլորտային ճնշման հետևանքով իսկույն լցվում է ջրով։
9.Բացատրել Տորիչելիի փորձը:
Տորիչելին մոտ 1 մետր երկարությամբ ապակե խողովակը, որը մի կողմից հալափակված էր, լցրել է սնդիկով և ձեռքով փակել: Այնուհետև այդ խողովակը շրջված ընկղմել է սնդիկով լցված տարայի մեջ և բացել այն: Սնդիկի մի մասը լցվում է տարայի մեջ և ապակե խողովակի վերին մասում առաջանում է անօդ տարածություն կամ, այսպես կոչված, տորիչելյան դատարկություն, ընդ որում, սնդիկի սյան բարձրությունը մնում է հաստատուն՝ մոտ 760 մմ՝ հաշված տարայի սնդիկի մակերեսից:
10. Ինչ կառուցվածք ունի սնդիկային ծանրաչափը:
Եթե փորձում օգտագործված սնդիկով լի ապակե խողովակին ամրացնենք ուղղաձիգ սանդղակ, ապա կստանանք մթնոլորտային ճնշումը չափելու պարզագույն սարք։ Կստանանք սնդիկային բարոմետր (հունարեն բարոս՝ ծանրություն բառից) կամ ծանրաչափ։
11. Ինչ կառուցվածք ունի անհեղուկ ծանրաչափը:
Ճնշումը չափելու սարք։ Ավելի հաճախ օգտագործում են անհեղուկ ծանրաչափեր (բարոմետր-աներոիդ), որի հիմնական մասը մետաղե առաձգական տուփիկն է, որից հանված է օդը, նրա կափարիչը պահվում է զսպանակով, որին ամրացված է սլաքը: Մթնոլորտային ճնշման հետևանքով փոփոխության հետևանքով տուփիկը սեղմվում է, սլաքը շարժվում և ցույց տալիս համապատասխան փոփոխությունը:
168.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:
Աշխարհում մոտ հազար երեք հարյուր ժողովուրդ կա: Այդ հազարերեք հարյուր ժողովուրդները խոսում են մոտ երեք հազար լեզվով: Կան լեզուներ, որոնցով տարբեր ժողովուրդներ են խոսում: Օրինակ, Անգլիայի, ԱՄՆ-ի, Կանադայի, Ավստրալիայի, Նոր Զելանդիայի քաղաքացիները հիմնականում անգլերեն են խոսում, Լատինական Ամերիկայի բնակչության մեծ մասը, բացառությամբ բրազիլացիների, իսպաներեն է խոսում: Սակայն ավելի հաճախ հակառակն է լինում, մի երկրի ժողովուրդը մի քանի լեզուներով է խոսում: Սուդանում, օրինակ, հարյուր տասնյոթ լեզու է գործածվել: Կոնգոյում հինգ հարյուր լեզու կա: Դաղստանում մոտ մեկ միլիոն մարդ է բնակվել, և այդտեղի մեկ միլիոն բնակիչները խոսել են ավելի քան վաթսուն լեզվով:
169.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:
1940 թվականից ԱՄՆ-ում գրանցվել է հազար ութ հարյուր քսանչորս հրդեհ: Ամեն տարի կրակը ոչնչացնում է իննից տասը միլիոն հեկտար անտառներ: Մեկ տարում այրված փայտանյութի արժեքը կազմում է համարյա հիսուն միլիոն դոլար։
Աշխարի ամենամեծ պատկերասրահը Սանկտ Պետերբուրգի Էրմիտաժն է: Այնտեղ արվեստի ավելի քան երեք միլիոն ստեղծագործություն են ցուցադրել: Այդ թանգարանի բոլոր երեքհարյու քսաներկու դահլիճների հայելու համար մարդ շուրջ քսանհինգ կիլոմետր ճամապարհ է անցնում:
170.Փակագծում տրված բառերը գրի՛ր կետերի փոխարեն՝ դնելով պահանջված թվով:
Այն ժամանակ Լեհաստանում ապրել են հարյուր տասնինը վայրի ցուլեր, որոնցից չորս պահվել էին փորձատտեսությունում , յոթը՝ կենդանաբանական այգիներում, իսկ հարյուր ութ ցուլեր կա՛մ արգելանոցներում են ապրել, կա՛մ ազատ արածել են՝ որտեղ որ պատահեր, բայց և անտառային նախարարության մշտական հսկողության տակ են:
Իսկ առաջներում, երբ անտառի թավուտներում են արածել ավելի քան հազար հինգ հարյուր ցուլ, ոչ մեկը չէր հետևում նրանց:
Միայն Ուզանդայի Մյավա թերակղզում իննսուն գետաձի ավելի քան հարյուր խոտաճարակխոշոր կենդանիներ են ապրում:
171.Գտի՛ր նախադասությունների արտահայտած մտքերի տարբերությունները՝ուշադրություն դարձնելով թվականներին:
Ա. Բոլոր դասարաններում քսանհինգ աշակերտ կա: Բ. Բոլոր դասարաններում քսանհինգ-քսանհինգ աշակերտ կա:
Ա. Շրջանի գյուղերում երկու դպրոց կա: Բ. Շրջանի գյուղերում երկուական դպրոց կա:
Ա. Թռչունները չորս փետուր գցեցին ու անցան: Բ. Թռչունները չորսական փետուր գցեցին ու անցան:
Ա. Ընկերներս ամրոցում մի տուն ունեն: Բ. . Ընկերներս ամրոցում մի -մի տուն ունեն:
Օրինակ՝ — հարյուրական-հարյուր-հարյուր:
Տասական, տասներկու-տասներկու, հազար- հազար, քսանհինգական, վեցական:
Տասական-տասը-տասը, տասներկու-տասներկու-տասներկուական, հազար-հազար-հազարական, քսանհինգական-քսանհինգ-քսանհինգ, վեցական-վեց-վեց։
Մերի Մելիքյան 